کودتای ارتش علیه اردوغان یا کودتای اردوغان علیه مخالفان؟ سید حمزه صالحی تحلیلگر روابط بین الملل و عضو شورا تحلیلی خبرگزاری مکران

کودتای ارتش علیه اردوغان یا کودتای اردوغان علیه مخالفان؟
سید حمزه صالحی تحلیلگر روابط بین الملل و عضو شورا تحلیلی خبرگزاری مکران:

کودتای نافرجام ترکیه از همان ابتدا سوالات زیادی را در ذهن ایجاد کرد ، سوالاتی که شاید برای رسیدن به جواب آنها باید سالیان سال منتظر ماند. وقتی خبرهای لحظه به لحظه از کودتا منتشر می شد بر خلاف آنچه که انتظار می رفت خبری از دستگیری و یا حداقل تلاشی برای دستگیری رهبران سیاسی ترکیه از جمله رییس جمهور و یا نخست وزیر که از بدیهیات و لازمه موفق شدن کودتا بود مخابره نشد. شاید اگر سابقه ارتش ترکیه در انجام کودتاهای متعدد در چند سال اخیر نبود می شد آن را سناریوی پر خطر اردوغان برای آغاز عصر جدیدی از یکه تازی مطلق در راس هرم سیاسی ترکیه قلمداد کرد. هم اکنون دو دیدگاه در مورد کودتای ترکیه وجود دارد یک عده به ماجرا همانطور که رخ داده است نگاه می کنند و با توجه به سابقه ارتش ترکیه در انجام کودتاهای پرشمار آن را با ماهیت لاییک ارتش این کشور مرتبط می دانند که از سیاست های اسلام گرایانه اردوغان ناخشنود بوده اند. اما دسته دوم معتقدند که کودتای نافرجام ترکیه در اصل کودتای اردوغان علیه مخالفان بوده است، به نظر می رسد با توجه به اتفاقات رخ داده و اقدامات دولت ترکیه نظرات دسته دوم بیشتر قابل قبول باشد. در ابتدا انتظار می رفت که مخالفان اردوغان حامی این کودتا باشند اما از همان لحظات اولیه همه مخالفان دولت اردوغان این کودتا را محکوم کردند، شاید آنها با اطلاع از نیت اردوغان برای بهره برداری از این کودتا و برای اینکه بهانه لازم را از او برای سرکوب مخالفان بگیرند خیلی زود کودتا را محکوم کردند. مهمترین فردی که خیلی زود این کودتا را محکوم کرد فتح الله گولن بود اما متهم کردن وی توسط دولت ترکیه از همان ابتدا و اصرار زیاد آنها بر نقش گولن در این کودتا بسیار سوال برانگیز شده است، مخصوصا اینکه گولن کودتا را درست در زمانی محکوم کرد که به نظر می رسید کودتاچیان به موفقیت نزدیک هستند اما دولت ترکیه همچنان در متهم کردن وی مُصِر است. نکته دیگری که بیش از این مساله سوال ایجاد کرد این بود که اردوغان در حالی که هنوز احتمال موفقیت کودتاچیان بسیار بالا بود و از مردم می خواست که به خیابان ها بیایند در سخنانی کودتا را هدیه الهی دانست و خیلی زود وعده پاکسازی ارتش را داد، این در حالی بود که در آن لحظات احتمال سقوط وی بسیار محتمل تر از هروقت دیگری بود. پس بنابراین این احتمال با واقعیت سازگارتر است که اردوغان از وقوع این کودتا آگاهی داشته است حال اگر خود آن را طراحی نکرده باشد ولی از وقوع آن کاملا آگاه بوده است و ترجیح داده است که با یک ریسک بسیار بالا فرصت را برای یک پاکسازی تمام عیار در ارتش و سایر سازمانها و نهادها غنیمت شمرد. اتفاقات بعد از کودتا هم به نحوی موید همین مساله است زیرا بازداشت گسترده فرماندهان نظامی و قضات دادگاهها که وزیر دادگستری ترکیه با گذشت ۲۴ ساعت از اتمام کودتا آنها را ۶۰۰۰ نفر اعلام می کند بسیار تامل برانگیز است و این جدای از بدرفتاری و شکنجه سربازان تسلیم شده توسط طرفداران اردوغان است. البته در کنار بازداشت ها و شکنجه ها برکناری گسترده افراد و مقامات از مناصب خود را هم باید به این مساله اضافه کرد، تندروی دولت اردوغان و نیروهای وفادار به وی در همین مدت کوتاه آنقدر زیاد بوده است که صدای اروپا در آمده است و از دولت ترکیه خواسته شده که مطابق قانون با کوتاچیان رفتار شود و در انتقادی آشکار وزیر خارجه فرانسه صراحتاً اعلام کرده است که شکست کودتا به اردوغان مجوز پاکسازی نمی دهد.
در پایان باید گفت در چند سال اخیر اردوغان خودش را به صورت یک رهبر مقتدر برای ملتش معرفی کرده بود. اما زمانی که سیاست های منطقه ای این کشور نتوانست اهداف از پیش تعیین شده را تامین کند، اردوغان تصمیم به تغییر جهت سیاست های خود گرفت، مخصوصا اینکه از بُعد داخلی بعد از تنش با روسیه دچار ضررهای اقتصادی و کم رونق شدن صنعت توریسم این کشور شده بود. اردوغان ابتدا برای تغییر جهت سیاست های خود دست به تغییرات گسترده سیاسی در داخل زد و مغز متفکر و طراح سیاست های منطقه ای این کشور یعنی احمد داوود اوغلو را کنار گذاشت. اما تغییر ناگهانی استراتژی و سیاست هایی که سالها بر روی اجرای آنها پافشاری شده بود، ممکن بود بر کاریزمای اردوغان در نزد افکار عمومی و وجهه بین المللی ترکیه در منطقه و فرامنطقه ای اثر منفی داشته باشد. بنابراین یک دلیل قوی برای اقناع افکار عمومی مخصوصا در داخل ترکیه لازم بود. ترکیه روابطش را با اسراییل احیا کرده بود و با عذرخواهی از پوتین به روابط تنش زا با روسیه پایان داده بود و در کنار این موارد بینعالی ایلدریم نخست وزیر جدید هم از تلاش برای برقراری روابط مجدد با سوریه و عراق سخن گفته بود و این نشان می داد که تغییر رویکرد ترکیه جدی و عمیق است و تا حدودی توجیه چنین تغییر جهتی برای مردم و حتی در سطح بین الملل سخت می نمود مگر اینکه یک اتفاق ویژه رخ می داد که این مهم را توجیه پذیر کند ،با انجام کودتا حادثه رخ داد و یا شاید حادثه آفریده شد.. به هر حال این کودتا تبدیل به یک فرصت طلایی برای اردوغان شده است، پاکسازی ارتش و سازمانها بهترین هدیه برای یک سیاستمدار اقتدارگرا و مستبد مانند اردوغان است. شکست کودتا خبر خوبی بود اما به طور کلی این رخداد عواقب خوبی برای آینده ترکیه به همراه ندارد چه موفق می شد و چه حالا که یک کودتای نافرجام شد.