اینترنت ملی تهدید یا فرصت؟

اواخر سال ۸۴ بود که کاربران شبکه اینترنت، زمزمه هایی مبنی بر ایجاد یک شبکه جدید اطلاعات تحت عنوان «اینترنت ملی» شنیدند. در ابتدا اکثر کاربران اینترنت در کشور، این خبر را به مثابه ی تهدیدی برای امنیت اطلاعات و حتی آغازی بر قطع ارتباط مجازی با شبکه جهانی دانستند و موجی از اضطراب و نگرانی بر جامعه اینترنتی کشور حاکم شد. حال آن که می توان این قضاوت زودهنگام و نادرست را ناشی از تعریف متناقض و غیر واقعی مسئولان وقت در وزارت ارتباطات دولت های نهم و دهم دانست.

اینترنت ملی چیست و چه تفاوتی با اینترنتی که تا به امروز می شناسیم دارد؟
این سوال اقشار بسیاری است که به نحوی زندگی شخصی و کاری خود را به دنیای مجازی گره زده اند، قشرهایی اعم از دانش آموزان و دانشجویان، کارمندان و کارفرمایان خصوصی و دولتی، پژوهشگران و مطبوعات، تجار و صنعتگران و حتی افراد خانه دار و سالمند که بطور میانگین روزانه بین ۵ تا ۹ ساعت از وقت خود را صرف کار با اینترنت می کنند.خبر خوب برای کاربران اینترنت در کشور این است که برقراری سامانه اینترنت ملی در ایران هیچ اخلالی در اتصال کاربران به اینترنت جهانی ایجاد نخواهد کرد. این سامانه، صرفاً جهت افزایش چندیدن برابری در سرعت و بازدهی و همچنین کاهش هزینه های جاری بر روی بستر داده های داخلی کشور طراحی و اجرا شده است. به این نحو که از این پس، گردش داده هایی که صرفاً از مبدا تا مقصد مربوط به کنش های داحلی باشند، به شبکه ها و سرورهای بیرون از کشور منتقل نخواهند شد و در نتیجه این داده ها در سیکل کوتاه تری جابجا شده و همچنین هزینه هایی که کاربر عادی متحمل می شود تا حد چشمگیری کاهش خواهند یافت.

معایب احتمالی شبکه ملی اطلاعات
پس از ذکر مزایا و برتری های این طرح، لازم است به تعدادی از معایب و نارسایی های قابل پیش بینی در این موضوع نیز اشاره شود؛ از جمله این که در صورت بروز اختلال و قطعی در شبکه ملی اطلاعات، دسترسی به سایت ها و سرور های داخلی، برای کاربران مقدور نخواهد بود ولو این که مسئولان مربوطه، تضمین می دهند که از وقوع چنین اختلالی جلوگیری خواهند نمود. از این گذشته، کاربران اینترنت در ایران، خواه یا ناخواه در استفاده های روزمره خود، با پدیده ی «فیلترینگ» مواجه شده و گاهی به اجبار (در جهت استفاده های های پژوهشی و تجاری) باید از این سد عبور کنند. لازم به ذکر است که به دلیل بسترهای مجزای شبکه ملی اطلاعات و اینترنت جهانی، فیلترینگ حاکم بر فضای مجازی کماکان سابق بر قوت خود باقی خواهد ماند. آخرین مساله ای که برای بسیاری از کاربران شبکه در کشور ابهام آمیز و حتی نگران کننده است، بحث امنیت اطلاعات و حفظ حریم شخصی افراد است. با سازوکارهای طراحی شده برای مدل شبکه اینترنت ملی، کاربران با دقت و وضوح بیشتری قابل رصد شدن و ردیابی بوده و عملاً نظارت بر تمامی محتوای داده های ارسالی و دریافتی کاربر، بدون هیچ محدودیتی امکان پذیر خواهد بود که به عقیده بسیاری از کارشناسان، این اصل، امنیت و حریم شخصی افراد را تا حدودی نقض می کند.

سوالات رایج در مورد اینترنت ملی
مساله ای که بیش از موضوعات دیگر، کاربران اینترنت ملی را نگران می کند، سرعت و هزینه های تمام شده ی این شبکه می باشد. با توجه به اینکه شبکه ملی اطلاعات تماماً بر روی بسترهای داخلی پیاده خواهد شد، محدودیتی برای سرعت استفاده از این طرح وجود نخواهد داشت؛ برای مثال، در حال حاضر کاربران خانگی اینترنت، قابلیت دریافت داده با سرعت تقریبی حداکثر ۱۶ مگابیت بر ثانیه را (در صورت فراهم بودن زیرساخت های مخابراتی لازم) دارند ولی سرعتی که برای تخصیص به شبکه ملی اینترنت در نظر گرفته شده، بیش از ۲۰ مگابیت بر ثانیه (قابل عرضه برای تمامی مراکز مخابراتی و اپراتورهای تلفن همراه کشور) خواهد بود. در رابطه با مساله مهمتر که هزینه استفاده از این طرح است، باید گفت که ذات قیمت گذاری این پروژه بر اساس رقابت با اینترنت جهانی و ترغیب هرچه بیشتر کاربران به استفاده از آن بوده و طبق تایید مقامات وزارت ارتباطات، این هزینه ها تا «یک سوم» قیمت های کنونی کاهش خواهند داشت. به عنوان مثال اگر در حال حاضر، کاربر برای خرید یک گیگابایت حجم مصرفی اینترنت، مقدار ۳۶۰۰ تومان پرداخت می کند، برای خرید حجم مصرفی در اینترنت ملی، با همین مقدار نقدینگی قادر به خرید سه گیگابایت اینترنت خواهد بود که این حاکی از کاهش مقرون به صرفه هزینه ها خواهد بود.

سابقه استفاده از اینترنت ملی در دیگر کشورهای جهان
مدل استفاده از اینترنت ملی، سالها پیش در کشورهای توسعه یافته طراحی و مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از مهمترین عواملی که دولتها را ترغیب به بومی سازی بستر اینترنت می سازد، مبحث امنیت داده ها و عدم خروج اطلاعات شخصی و سازمان یافته (همچون پایگاه داده های شخصی و سازمانی و یا تراکنش های تجاری داخلی) می باشد. از جمله کشورهایی که این پروژه را عملی نموده اند می توان به ایالات متحده آمریکا، انگلستان، آلمان، استرالیا، کره جنوبی، چین و برزیل اشاره کرد.

چشم انداز اینترنت ملی ؛ از آغاز تا کنون
از اسفند ماه ۱۳۸۴ که این موضوع در معاونت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات دولت محمود احمدی نژاد مطرح و وارد فاز تحقیقاتی شد، با اینکه دولت وقت، قول اجرایی کردن این طرح را ظرف مدت ۳ سال داده بود، ولی عملاً تا سال ۱۳۹۲ هیچ اقدام موثر و عینی در اجرایی شدن این مصوبه مشاهده نشد. در مهرماه ۱۳۹۲ دولت حسن روحانی، کارگروه ویژه ای را موظف به اجرای این طرح نمود و الزامات ضروری برای عملی شدن این پروژه را در دستور کار خود قرار داد. فاز نخست پروژه اینترنت ملی در شهریور ۱۳۹۵ راه اندازی شد و طبق وعده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در ایام دهه فجر سال جاری، شاهد اجرای فاز دوم این طرح خواهیم بود.

تکلیف کاربران عادی اینترنت چیست؟
حال که در آستانه ی اجرایی شدن این طرح هستیم، تنها کاری که از کاربران عادی شبکه در کشور انتظار می رود، «صبر کردن» و مشاهده عینی مزیت ها و یا معایب احتمالی شبکه ملی اطلاعات خواهد بود. در حالی که خوشبختانه می توان پیش بینی نمود که با توجه به مدل های تئوری ارائه شده از این طرح، مزایا و جنبه های مثبت این رخداد، بیش از معایب و نارسایی های آن خواهد بود.

امیر گودرزی